Al Jazeera ayaa dhawaan waxay baahisay Dokumenteri Baariseed oo uu ciwaankiisu ahaa: ‘ المتحري | حرب المسيرات’. Dokumentariga waxaa diiradda lagu saarayay isbeddelka weyn ee ku yimid diyaaradaha aan duuliyaha lahayn (UAVs). Wuxuu raadraacaya asalka handasiddooda ee buufimihii ay Austria u adeegsatay Venice sanadkii 1849-kii wuxuuna gaarsiinayaa ilaa heerka ay maanta taagan yihiin oo ah hub go’aamiya natiijada dagaalka.
Baaristaan waxay iftiimineysaa sida diyaaradahan ay uga soo gudbeen marxalado kala duwan oo hadda la siman tabarteeda sida diyaaraddii Ingiriiska ‘Queen Bee’ iyo qalabka sirdoonka ee Vietnam, una noqdeen mashiino dagaal oo wax gummaada, gaar ahaan horraantii qarniga 21-aad. Sidoo kale wuxuu soo bandhigayaa isbedelkaas oo ay inta badan hormuud ka ahaayeen Mareykanka iyo Israa’iil. Si kastaba ha ahaatee, dokumentariga wuxuu ku doodayaa in qiimaha qaaliga ah iyo xayiraadaha dhoofinta ee wadamada hore u haystay suuqa ay abuureen dalool iyo firaaq caalami ah, taas oo u ogolaatay wadamada kale inay soo galaan suuqa oo ay awoodda cirka ka dhigaan mid la wadaagi karo laguna tartami karo.
Dhanka kale, qayb muhiim ah oo ka mid ah dokumentariga ayaa diiradda saaraysa sida degdegga ah ee Turkiga uu u noqday awood weyn oo dhanka diyaaradaha aan duuliyaha lahayn ah, taas oo ay sabab u tahay guusha diyaaradda Bayraktar TB2. Wuxuu sharaxayaa in cunaqabataynta Reer Galbeedka iyo diidmadooda inay la wadaagaan tiknoolajiyadda ay si layaab leh u xoojisay warshadaha difaaca ee Turkiga, iyadoo ku qasabtay injineerada sida Selçuk Bayraktar inay sameeyaan softiwerro, kaamirooyin, iyo gantaallo maxalli ah. Sida laga dareemaya xogta dokumentariga u wareegidda waxsoosaarka gudaha iyo isku-filnaanshahan Turkiga ayaa ah “fikirka ugu weyn’’ ee dokumentariga ama duluucda dokumentariga.
Dokumentariga wuxuu si ballaaran u dul istaagaya sida Turkiga uu ku soosaaro tiknoolajiyad jaban oo hadana la jaanqaadi karto kuwa reer Galbeedka iyo Shiinaha. Turkigu kaliya kama uusan xoroobin cadaadiska shisheeye, balse sidoo kale wuxuu bedelay dheelitirka dagaalka casriga ah. Tusaale ahaan, TB2 waxay caddaysay in diyaaradaha aan duuliyaha lahayn ee qiimahoodu jaban yahay ay burburin karaan nidaamyada difaaca cirka ee qaaliga ah iyo gawaarida gaashaaman, waxaan taasi ku aragnay wixii ay ka sameeyeen Libya, Azerbaijan, iyo Ukraine.
Dokumentariga wuxuu si gaar ah u faaqidayaa mustaqbalka dagaalka cirka, kaas oo ay calaamad u tahay ‘Kizilelma’ oo ah diyaaraddii ugu horreysay ee dagaal ee aan duuliyaha lahayn ee Turkiga. Diyaaraddaan ayaa loogu talagalay dhuumashada iyo xirfadda dhaqdhaqaaqa hawada, iyada oo intaasi u sii dheer tahay in dhawaan ay soo bandhigtay in hawada dagaal kula gashay (air-air-missile) diyaaradaha dagaalka ee F-16 taasi oo ah farsamo aad u sarreysa. Waxay sidaasi ku noqotay diyaaraddii ugu horeysay ee diyaaradaha nuucaas ah, oo dawood buuxda u leh inay hawada sare dagaal ku gasho.
Waraysiyo lala yeeshay saraakiisha difaaca ayaa muujinaya in Turkigu uu sii kordhinayo horumarinta teknoolajiyadda casriga, isagoo diyaaradahan ku xiraya gantaallada ballistic-ga iyo kuwa xawaarahoodu sarreeyo (hypersonic).
Gebagebadii, dokumentariga wuxuu horumarkan tiknoolajiyadeed u dhigayaa mid aan ku koobnayn oo kaliya casriyeyn milatari, balse uu sidoo kale yahay Juqraafi-siyaasadeed (geopolitical), isagoo barnaamijka diyaaradaha ee Turkiga ka dhigaya calaamad muujinaysa iska-caabinta wadamada soo koraya ay kaga soo horjeedaan awoodda ay haystaan wadamada waaweyn ee caalamka.
WQ: Abdikadir HASSAN